॥ अथ साधनपादः॥
|| atha sādhanapādaḥ ||
II.1
तपःस्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि क्रियायोगः॥ १॥
tapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni kriyāyogaḥ
II.2
समाधिभावनार्थः क्लेशतनूकरणार्थश्च॥ २॥
samādhibhāvanārthaḥ kleśatanūkaraṇārthaśca
II.3
अविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशाः क्लेशाः॥ ३॥
avidyāsmitārāgadveṣābhiniveśāḥ kleśāḥ
II.4
अविद्या क्षेत्रमुत्तरेषां प्रसुप्ततनुविच्छिन्नोदाराणाम्॥ ४॥
avidyā kṣetramuttareṣāṁ prasuptatanuvicchinnodārāṇām
II.5
अनित्याशुचिदुःखानात्मसु नित्यशुचिसुखात्मख्यातिरविद्या॥ ५॥
anityāśuciduḥkhānātmasu nityaśucisukhātmakhyātiravidyā
II.6
दृग्दर्शनशक्त्योरेकात्मतेवास्मिता॥ ६॥
dṛgdarśanaśaktyorekātmatevāsmitā
II.7
सुखानुशय रागः॥ ७॥
sukhānuśayaī rāgaḥ
II.8
दुःखानुशयी द्वेषः॥ ८॥
duḥkhānuśayī dveṣaḥ
II.9
स्वरसवाही विदुषोऽपि तथारूढोऽभिनिवेशः॥ ९॥
svarasavāhī viduṣo’pi tathārūḍho’bhiniveśaḥ
II.10
ते प्रतिप्रसवहेयाः सूक्ष्माः॥ १०॥
te pratiprasavaheyāḥ sūkṣmāḥ
II.11
ध्यानहेयास्तद्वृत्तयः॥ ११॥
dhyānaheyāstadvṛttayaḥ
II.12
क्लेशमूलः कर्माशयो दृष्टादृष्टजन्मवेदनीयः॥ १२॥
kleśamūlaḥ karmāśayo dṛṣṭādṛṣṭajanmavedanīyaḥ
II.13
सति मूले तद्विपाको जात्यायुर्भोगाः॥ १३॥
sati mūle tadvipāko jātyāyurbhogāḥ
II.14
ते ह्लादपरितापफलाः पुण्यापुण्यहेतुत्वात्॥ १४॥
te hlādaparitāpaphalāḥ puṇyāpuṇyahetutvāt
II.15
परिणामतापसंस्कारदुःखैर्गुणवृत्तिविरोधाच्च दुःखमेव सर्वं विवेकिनः॥ १५॥
pariṇāmatāpasaṁskāraduḥkhairguṇavṛttivirodhācca duḥkhameva sarvaṁ vivekinaḥ
II.16
हेयं दुःखमनागतम्॥ १६॥
heyaṁ duḥkhamanāgatam
II.17
द्रष्टृदृश्ययोः संयोगो हेयहेतुः॥ १७॥
draṣṭṛdṛśyayoḥ saṁyogo heyahetuḥ
II.18
प्रकाशक्रियास्थितिशीलं भूतेन्द्रियात्मकं भोगापवर्गार्थं दृश्यम्॥ १८॥
prakāśakriyāsthitiśīlaṁ bhūtendriyātmakaṁ bhogāpavargārthaṁ dṛśyam
II.19
विशेषाविशेषलिङ्गमात्रालिङ्गानि गुणपर्वाणि॥ १९॥
viśeṣāviśeṣaliṅgamātrāliṅgāni guṇaparvāṇi
II.20
द्रष्टा दृशिमात्रः शुद्धोऽपि प्रत्ययानुपश्यः॥ २०॥
draṣṭā dṛśimātraḥ śuddho’pi pratyayānupaśyaḥ
II.21
तदर्थ एव दृश्यस्यात्मा॥ २१॥
tadartha eva dṛśyasyātmā
II.22
कृतार्थं प्रति नष्टमप्यनष्टं तदन्यसाधारणत्वात्॥ २२॥
kṛtārthaṁ prati naṣṭamapyanaṣṭaṁ tadanyasādhāraṇatvāt
II.23
स्वस्वामिशक्त्योः स्वरूपोपलब्धिहेतुः संयोगः॥ २३॥
svasvāmiśaktyoḥ svarūpopalabdhihetuḥ saṁyogaḥ
II.24
तस्य हेतुरविद्या॥ २४॥
tasya heturavidyā
II.25
तदभावात् संयोगाभावो हानं तद्दृशेः कैवल्यम्॥ २५॥
tadabhāvāt saṁyogābhāvo hānaṁ taddṛśeḥ kaivalyam
II.26
विवेकख्यातिरविप्लवा हानोपायः॥ २६॥
vivekakhyātiraviplavā hānopāyaḥ
II.27
तस्य सप्तधा प्रान्तभूमिः प्रज्ञा॥ २७॥
tasya saptadhā prāntabhūmiḥ prajñā
II.28
योगाङ्गानुष्ठानादशुद्धिक्षये ज्ञानदीप्तिराविवेकख्यातेः॥ २८॥
yogāṅgānuṣṭhānādaśuddhikṣaye jñānadīptirāvivekakhyāteḥ
II.29
यमनियमासनप्राणायामप्रत्याहारधारणाध्यानसमाधयोऽष्टावङ्गानि॥ २९॥
yamaniyamāsanaprāṇāyāmapratyāhāradhāraṇādhyānasamādhayo’ṣṭāvaṅgāni
II.30
अहिम्सासत्यास्तेयब्रह्मचर्यापरिग्रहा यमाः॥ ३०॥
ahimsāsatyāsteyabrahmacaryāparigrahā yamāḥ
II.31
एते जातिदेशकालसमयानवच्छिन्नाः सार्वभौमा महाव्रतम्॥ ३१॥
ete jātideśakālasamayānavacchinnāḥ sārvabhaumā mahāvratam
II.32
शौचसन्तोषतपःस्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि नियमाः॥ ३२॥
śaucasantoṣatapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni niyamāḥ
II.33
वितर्कबाधने प्रतिपक्षभावनम्॥ ३३॥
vitarkabādhane pratipakṣabhāvanam
II.34
वितर्का हिन्सादयः कृतकारितानुमोदिता लोभक्रोधमोहपूर्वका मृदुमध्याधिमात्रा दुःखाज्ञानानन्तफला इति प्रतिपक्षभावनम्॥ ३४॥
vitarkā hinsādayaḥ kṛtakāritānumoditā lobhakrodhamohapūrvakā mṛdumadhyādhimātrā duḥkhājñānānantaphalā iti pratipakṣabhāvanam
II.35
अहिम्साप्रतिष्ठायां तत्सन्निधौ वैरत्यागः॥ ३५॥
ahimsāpratiṣṭhāyāṁ tatsannidhau vairatyāgaḥ
II.36
सत्यप्रतिष्ठायां क्रियाफलाश्रयत्वम्॥ ३६॥
satyapratiṣṭhāyāṁ kriyāphalāśrayatvam
II.37
अस्तेयप्रतिष्ठायां सर्वरत्नोपस्थानम्॥ ३७॥
asteyapratiṣṭhāyāṁ sarvaratnopasthānam
II.38
ब्रह्मचर्यप्रतिष्ठायां वीर्यलाभः॥ ३८॥
brahmacaryapratiṣṭhāyāṁ vīryalābhaḥ
II.39
अपरिग्रहस्थैर्ये जन्मकथंतासम्बोधः॥ ३९॥
aparigrahasthairye janmakathaṁtāsambodhaḥ
II.40
शौचात् स्वाङ्गजुगुप्सा परैरसंसर्गः॥ ४०॥
śaucāt svāṅgajugupsā parairasaṁsargaḥ
II.41
सत्त्वशुद्धिसौमनस्यैकाग्र्येन्द्रियजयात्मदर्शनयोग्यत्वानि च॥ ४१॥
sattvaśuddhisaumanasyaikāgryendriyajayātmadarśanayogyatvāni ca
II.42
सन्तोषादनुत्तमः सुखलाभः॥ ४२॥
santoṣādanuttamaḥ sukhalābhaḥ
II.43
कायेन्द्रियसिद्धिरशुद्धिक्षयात् तपसः॥ ४३॥
kāyendriyasiddhiraśuddhikṣayāt tapasaḥ
II.44
स्वाध्यायादिष्टदेवतासम्प्रयोगः॥ ४४॥
svādhyāyādiṣṭadevatāsamprayogaḥ
II.45
समाधिसिद्धिरीश्वरप्रणिधानात्॥ ४५॥
samādhisiddhirīśvarapraṇidhānāt
II.46
स्थिरसुखमासनम्॥ ४६॥
sthirasukhamāsanam
II.47
प्रयत्नशैथिल्यानन्तसमापत्तिभ्याम्॥ ४७॥
prayatnaśaithilyānantasamāpattibhyām
II.48
ततो द्वन्द्वानभिघातः॥ ४८॥
tato dvandvānabhighātaḥ
II.49
तस्मिन् सति श्वासप्रश्वासयोर्गतिविच्छेदः प्राणायामः॥ ४९॥
tasmin sati śvāsapraśvāsayorgativicchedaḥ prāṇāyāmaḥ
II.50
बाह्याभ्यन्तरस्तम्भवृत्तिर्देशकालसङ्ख्याभिः परिदृष्टो दीर्घसूक्ष्मः॥ ५०॥
bāhyābhyantarastambhavṛttirdeśakālasaṅkhyābhiḥ paridṛṣṭo dīrghasūkṣmaḥ
II.51
बाह्याभ्यन्तरविषयाक्षेपी चतुर्थः॥ ५१॥
bāhyābhyantaraviṣayākṣepī caturthaḥ
II.52
ततः क्षीयते प्रकाशावरणम्॥ ५२॥
tataḥ kṣīyate prakāśāvaraṇam
II.53
धारणासु च योग्यता मनसः॥ ५३॥
dhāraṇāsu ca yogyatā manasaḥ
II.54
स्वविषयासम्प्रयोगे चित्तस्य स्वरूपानुकार इवेन्द्रियाणां प्रत्याहारः॥ ५४॥
svaviṣayāsamprayoge cittasya svarūpānukāra ivendriyāṇāṁ pratyāhāraḥ
II.55
ततः परमा वश्यतेन्द्रियाणाम्॥ ५५॥
tataḥ paramā vaśyatendriyāṇām
॥ इति द्वितीयः पादः॥
|| iti dvitīyaḥ pādaḥ ||